Cukrzyca

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się podwyższonym poziomem cukru spowodowana defektem wydzielania lub działania insuliny.

Cukrzycę dzieli się na : cukrzycę typu 1, cukrzycę typu 2, cukrzycę o znanej etiologii oraz cukrzycę ciążową lub cukrzycę w ciąży. 

W tym artykule przyjrzymy się dwóm pierwszym typom cukrzycy.

Cukrzyca typu 1 jest spowodowana uszkodzeniem trzustki przez proces autoimmunologiczny i ma podłoże genetyczne. Komórki beta wysp trzustkowych zajmują się produkcją insuliny, która wytwarzana jest w odpowiedzi na przyjęty pokarm, głównie węglowodany. Ma ona za zadanie obniżyć poziom cukru po posiłku. U osób z pewną genetyczną predyspozycją po kontakcie z wirusami, toksynami i innymi środowiskowymi czynnikami spustowymi dochodzi do bezpośredniego uszkodzenia komórek beta wysp trzustkowych lub do odpowiedzi autoimmunologicznej. Poprzez podobieństwo antygenów wirusów i wysp trzutkowych układ odpornościowy zaczyna produkować przeciwciała niszczące własne tkanki – komórki trzustki. Przeciwciała te można wykryć u pacjentów jeszcze na długo przed rozwojem cukrzycy typu 1, na miesiące a nawet lata przed pierwszymi objawami – są to przeciwciała przeciwwyspowe (ICA), przeciwinsulinowe (IAA), przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (anty-GAD) i przeciwko białkowej fosfatazie tyrozynowej (IA-2).

Insulina w trzustce wydzielana jest dwustopniowo – w ciągu pierwszych 10-ciu minut od przyjęcia posiłku - jest to insulina zgromadzona w ziarnistościach. Dalej w ciągu kolejnych 2 godzin wydzielana jest insulina nowo wytworzona. W początkowym okresie dochodzi do zaburzenia wydzielania tej fazy szybkiej – rozwija się stan przedcukrzycowy objawiający się upośledzeniem tolerancji glukozy a dalej jawna cukrzyca.

Proces ten może mieć różną dynamikę, jeżeli mamy na myśli ,,klasyczną" cukrzycę typu 1, najczęściej rozwija się ona w młodym wieku – u dzieci, objawia się nagle kwasicą i śpiączką ketonową.

Jest również możliwe że cukrzyca typu 1 będzie rozpoznana dopiero u osoby dorosłej, nawet w wieku ok 40-tu lat. Proces niszczenia wysp beta w trzustce jest tutaj bowiem bardzo powolny, tlący - cukrzycę taką nazywamy LADA i bezwględnie wymaga leczenia insuliną (nie tabletkami).

Cukrzyca typu pierwszego jest więc zależna od predyspozycji genetycznej i w zależności od dynamiki tego procesu rozwija się w różnym wieku.

Chorobowość w Polsce szacuje się na 0,3 % . Obserwuje się dwa szczyty zapadalności , większy w 10-12 r.ż. i mniejszy w 16-19 r.ż.

Cukrzyca typu 2 również wynika z uszkodzenia komórek beta trzustki ale jest to proces o wiele bardziej rozłożony w czasie, związany z otyłością, zwłaszcza brzuszną oraz małą aktywnością fizyczną. U osób otyłych dochodzi do rozwoju tzw. insulinooporności. Tkanki są mniej wrażliwe na działanie insuliny, a skoro tak potrzeba jej więcej aby odpowiednio obniżyć poziom cukru po posiłku. Trzustka pracuje więc intensywniej, wytwarza coraz więcej insuliny, która ,,za słabo" działa. Z czasem dochodzi do zmniejszenia wydolności tego narządu, rozwoju stanu przedcukrzycowego a dalej do rozwoju jawnej cukrzycy. Mała aktywnośc fizyczna również przyczynia się do wzrostu insulinooporności.

Chorobowość w Polsce wynosi 1,6-4,7 %, a więc jest większa niż cukrzycy typu 1 i niestety związana jest ze stylem życia. Paradoksalnie dziecko otyłych rodziców ma większe ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 niż dziecko rodziców chorych na cukrzycę typu 1. Wynika to ze złego wzorca żywieniowego i siedzącego trybu życia - przekazywanych już od najmłodszych lat życia.

Cukrzycę typu 2 leczy się przede wszystkim zmianą stylu życia – dietą i aktywnością fizyczną. Na początku w terapii korzysta się najczęściej z preparatów przyjmowanych doustnie, dopiero po latach trwania, w przypaku postępującego niszczenia komórek beta wysp trzustkowych konieczne może być dołączenie insuliny. Lekarz może też zdecydować o czasowym wprowadzeniu insuliny na początku leczenia lub w trakcie, jeżeli hiperglikemia jest znaczna – do opanowania objawów glukotoksyczności lub w okresie okołozabiegowym.

Objawy cukrzycy zależą od jej typu i dynamiki uszkodzenia trzustki. Cukrzyca typu 1 jak napisano powyżej czesto objawia się śpiączką u dzieci i wymaga natychmiastowej hospitalizacji oraz wdrożenia insulinoterapii. Cukrzyca typu 2 może przebiegać skrycie przez lata doprowadzając do stopniowego niszczenia trzustki i powikłań narządowych. Objawy mogą być nieswoiste – wielomocz, wzmożone pragnienie, osłabienie, senność, nawracające ropne zakażenia skóry, nawracające zakażenia układu moczowego. Najcześciej rozpoznaje się ją po 30 r. ż. ale możliwe jest również jej wystąpienie u otyłych dzieci i nastolatków.

Prawidłowy poziom glikemii to 60-99 mg/dl. Cukrzycę rozpoznaje się w 3 sytuacjach :

• stwierdzenie poziomu glukozy od 200 mg/dl i więcej niezależnie od spożytego posiłku, jeżeli występują też objawy cukrzycy

• 2 krotne oznaczenie glikemii co najmniej 126 mg/dl u osoby będącej na czczo (pomiary z rana, z różnych dni)

• glikemia od 200 mg/dl i więcej w drugiej godzinie testu doustnego obiążenia glukozą

Pomiary z glukometrów nie mogą stanowić podstawy do rozpoznania cukrzycy. Pomiary takie moga być tylko wskazówką dla przeprowadzenia pełnego badania z krwi żylnej – na czczo lub do zlecenia testu OGTT (doustnego testu obciążenia glukozą).

W kolejnych artykułach dowiemy się więcej nt. pozostałych rodzajów cukrzycy, w tym o cukrzycy występującej w ciąży, przebiegu i interpretacji testu OGTT, o stanie przedcukrzycowym oraz o zaleceniach dietetycznych osób z predyspozycją do cukrzycy i z już rozpoznaną cukrzycą.

Zespół lekarzy POZ przy MediCenter