O łowickim zamku PBP

O „zamku łowickim i jego dziejach w średniowieczu i wczesnej nowożytności” w piątkowe popołudnie w PBP opowiadał Michał Słomski.

Michał Słomski jest absolwentem I LO im. Józefa Chełmońskiego w Łowiczu oraz Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie jest doktorantem w Zakładzie Atlasu Historycznego Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Prelegent na początku wykładu zaznaczył, że pierwsza źródłowa wzmianka o Łowiczu pochodzi z bulli gnieźnieńskiej z 1136 roku, gdzie wymieniony jest on jako uposażenie zespołu dworskiego arcybiskupstwa w Gnieźnie.

Najstarsza wzmianka o budowie murowanego zamku pochodzi z relacji Janka z Czarnkowa jako de novo muris fortissimis aedicavit. Relacja spisana została w roku 1355. Mówi ona, że najprawdopodobniej w miejsce drewnianego wcześniej zespołu dworskiego za arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogoria Skotnickiego wybudowano murowany zamek łowicki. Zamek w Łowiczu był obok zamków w Uniejowie, Opatówku, Kamieniu i Wenecji (k. Żnina) siedzibą mieszkalno – obronną ufundowaną przez urząd biskupi. Siedziby te nigdy nie osiągały rozmiarów królewskich, ich średnia powierzchnia wahała się w granicach 1000 m2.

Budowla na planie zbliżona była do kwadratu, choć przedstawiała pewne cechy regularne. Budynek od strony północnej pełnił funkcję reprezentatywną, od południa – gospodarczą. Obecne mury są pozostałością po murze obwodowym, który miał 2,5 m grubości. Ponadto zamek był oddzielony od miasta kanałem. Bagna i moczary powodowały lepszą obronność miasta przed ewentualnymi atakami.

W pierwszej połowie XVI wieku Jan Łaski rozbudował zamek, prawdopodobnie wtedy razem z podzamczem, zwanym zamkiem dolnym, został otoczony drugą fosą. Od połowy do końca XVI wieku kolejne, renesansowe już przebudowy, podejmowane były przez kolejnych biskupów Mikołaja Dzierzgowskiego, Jakuba Uchańskiego i Stanisława Karnkowskiego. Z zamku górnego i połączonego w nim teraz w jedną całość zamku dolnego powstała rozległa rezydencja, a funkcje gospodarcze przejęło nowe podzamcze. W 1620 roku Wawrzyniec Gembicki przebudował część dawnego zamku dolnego, a w 1645 roku ukończona została przebudowa podjęta przez Macieja Łubieńskiego.

Zamek uzyskał nowy system umocnień bastionowych. Jednak po tych przekształceniach warownia mimo utrzymania cech obronnych bardziej przypominała magnacką rezydencję niż twierdzę. Nad Bzurą w sąsiedztwie zamku zostały założone ogrody. Pomimo tych zabiegów warownia nie przeciwstawiła się naporowi wojsk szwedzkich i we wrześniu 1655 roku poddała się bez walki. Zamek już nigdy nie odzyskał dawnej świetności. Po drodze z inicjatywy Michała Poniatowskiego na terenie zamku powstała manufaktura płótna (1787), jednak sześć lat później zniszczył wszystko pożar. W czasie pierwszej wojny światowej na terenie zamku powstał cmentarz wojskowy. Obecnie teren jest własnością prywatną.